Interview met hersenonderzoeker Victor Lamme over onbewuste vooroordelen tijdens sollicitaties
Gepubliceerd in: NLWerkt (magazine voor werkgevers), zomer 2017
Uitgave van: UWV
Geschreven in opdracht van: MPG.
‘Anoniem solliciteren voorkomt vooroordelen’
We worden allemaal beïnvloed door vooroordelen, vaak onbewust. De wetenschap weet dit mechanisme steeds beter in kaart te brengen. Hoe kun je als werkgever voorkomen dat je een goede sollicitant onbewust geen kans geeft? We vroegen het aan Victor Lamme, hoogleraar cognitieve neurowetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam.
Tekst Erwin Rooyakkers Foto Merlin Daleman
Wat gebeurt er in het brein van een werkgever als een kandidaat binnenkomt voor het eerste sollicitatiegesprek?
‘Het brein beoordeelt direct wat je ziet. Het creëert een eerste indruk, die is gebaseerd op associaties. Je brein brengt alles onder in een categorie, een hokje. Dat doen we de hele dag, we geven volledig automatisch een positieve of negatieve evaluatie. Ook als je daar niet bewust mee bezig bent.
De waarden die je brein aan iets of iemand geeft, zijn heel bepalend voor de keuzes die je vervolgens maakt. En dan maakt het niet uit of het over mensen gaat, over auto’s of een reep chocola. Vanuit de evolutie is dat een heel nuttige strategie om te overleven. Op basis van onze ervaringen leren we in welk hokje we iets moeten stoppen.’
Is een eerste indruk dan wel de juiste indruk?
‘Niet als de waarnemingen waarop die indruk is gebaseerd onevenwichtig zijn. Het hele probleem van vooroordelen wordt dus enorm uitvergroot door de media. Die voeden negatieve associaties.
En ook al vind je bewust dat je je keuzes niet moet laten beïnvloeden door je vooroordelen, je doet het toch. Dat is ook wetenschappelijk aangetoond.’
Je kunt dus niet loskomen van je eigen vooroordelen?
‘Dat is heel moeilijk inderdaad. Bewustwording werkt maar een paar dagen of weken. En mensen die zich bewust worden van hun vooroordelen gaan deze vaak overdreven compenseren. Maar ook dat sijpelt weer weg.
Het is nuttiger om jezelf te voeden met positieve associaties.’
Over het sollicitatiegesprek, hoe zorg je er als werkgever voor dat je eerste indruk van een sollicitant je niet in de weg zit?
‘Door te voorkómen dat je een eerste indruk krijgt. Anoniem solliciteren helpt daarbij. Maar op een gegeven moment moet je toch het gesprek aangaan. Vaak schiet het willen onderdrukken van vooroordelen door naar overcompensatie en dat is natuurlijk ook niet de bedoeling.
Ik ben trouwens behoorlijk pessimistisch over bewustwording, want daarmee versterk je negatieve associaties eerder dan dat je ze verzwakt. Juist omdat je er weer mee geconfronteerd wordt. “We moeten er wat aan doen”, bijvoorbeeld, is in essentie een negatieve associatie.’
Heeft een sollicitatiegesprek dan eigenlijk wel zin?
‘De beste voorspeller van gedrag in de toekomst is het gedrag uit het verleden. Iemands motivatie en intenties zeggen meestal weinig over zijn functioneren. Al dat gepraat heeft niet zo veel nut. Soms heb je dan zoals dat heet een klik, maar wat is dat? En hoeveel heeft die klik te maken met het werk dat gedaan moet worden?’
De overheid geeft in haar campagne ‘Zet een streep door discriminatie’ tips aan werkgevers voor tijdens sollicitatieprocedures. Heeft dat effect?
‘Het brein is gemaakt om te profileren en dus te discrimineren. Dat is essentieel geweest om te overleven. Het is een onderdeel van de menselijke natuur, die je niet kunt onderdrukken. Dat is net zo idioot als zeggen dat je niet verliefd mag worden.
De overheid kan wél iets aan de oorzaak van discriminatie doen: bijvoorbeeld via een onafhankelijke toezichthouder media laten inzien dat ze nieuws soms anders moeten brengen. Censuur? Ja, persvrijheid kan schadelijk zijn.’
